Pogrom kielecki wciąż stanowi ważny przedmiot debaty publicznej w Polsce. Dotyczyły go dwa śledztwa, prowadzone przez polskie władze powojenne. W pierwszym, które władze komunistyczne rozpoczęły natychmiast po masakrze, usiłowano dowieść, że była ona akcją zbrojnego podziemia. Pod koniec dochodzenia drugiego, prowadzonego po roku 1989, forsowano przede wszystkim hipotezę, że przyczyną pogromu była ubecka prowokacja.

Niniejsza książka, oparta na rozległej kwerendzie w Instytucie Pamięci Narodowej w latach 2013-2017 i innych archiwach, stanowi szczegółowy audyt obu tych postępowań. Było to również możliwe, ponieważ po śmierci Michała Chęcińskiego, świadka w śledztwie z lat 90., który był zwolennikiem tezy o radzieckiej prowokacji, autorce książki udostępniono jego archiwum domowe.

"Pod klątwą. Portret społeczny pogromu kieleckiego" to mikrohistoryczny fresk, odsłaniający wiele zupełnie nieznanych aspektów pogromu. Książka stawia sobie dwa główne cele. Zadaniem tomu pierwszego, zawierającego szczegółową analizę pogromu, jest prezentacja społecznego kontekstu, w którym stał się on możliwy: nastrojów, przekonań, światopoglądów, ścierających się w kieleckim życiu codziennym w drugim roku po wojnie. Celem tomu drugiego było skompletowanie najważniejszych źródeł dokumentujących to zdarzenie, w tym wielu niepublikowanych zeznań Żydów ocalałych z pogromu. Pozwoliły one na zrekonstruowanie doświadczenia ofiar oblężonych w domu przy ul. Planty 7. W dalszej perspektywie zgromadzona w tomie dokumentacja umożliwiła skorygowanie dotychczasowych list ofiar, z których aż 17 pozostało bez identyfikacji. Przyczynkiem do fenomenu świadectwa jest też zestawienie zeznań sprawców i ofiar, które dzieli pięć dekad pomiędzy śledztwami.

Dzieki protokołom przesłuchań z lat czterdziestych i dziewięćdziesiątych, dokumentom osobistym, prasowym i notarialnym, w książce zarysowano sylwetki osób składających się - z jednej strony - na kielecki tłum pogromowy, z drugiej na ówczesne instytucje władzy (Milicja Obywatelska, Wojsko Polskie, Urząd Bezpieczeństwa, Urząd Wojewódzki). Instytucje te, rekrutujące się z tego samego społeczeństwa, którego bezpieczeństwa strzegły, nie tylko nie opanowały krytycznej sytuacji, ale same włączyły się do pogromu. Analiza biografii aktorów zdarzenia odsłania zupełnie nieznaną nieideologiczną historię Polski oglądaną z perspektywy Kielc.

Polskie Państwo Podziemne było fenomenem w skali światowej - świadczy o tym pierwsza w Polsce publikacja pełnego tekstu tajnego raportu gen. Reinharda Gehlena - szefa hitlerowskiego wywiadu.

Raport sporządzony został dla najważniejszych osób w III Rzeszy. Dokument ukończono w kwietniu 1945 roku. Służyć miał jako ekspertyza, potrzebna do podjęcia decyzji o tworzeniu przez nazistów po kapitulacji Rzeszy ruchu oporu wzorowanego na polskim. Raport zawiera wiele cennych, nierzadko wręcz sensacyjnych informacji i ocen na temat sił wojskowych i wywiadowczych polskiego podziemia.

Czytelnika zaskakuje rozmach opracowania i przenikliwość analiz. To swoista panorama okupacyjnej Polski, spojrzenie oczami wroga na wiele ważkich zagadnień. Warto zaznaczyć, iż Gehlen patrzy z dystansu na polską historię i jej najbliższą przyszłość. Jest zafascynowany skutecznością i rozmiarem Polskiego Państwa Podziemnego. Jako specjalista w zakresie wywiadu nie miał najmniejszych złudzeń co do przyszłości Polski pod Sowieckim panowaniem. Surowo ocenia bezwzględne wykorzystywanie narodu polskiego dla własnych interesów przez "Anglo-Amerykanów".

Raport zawiera analizę sytuacji w Polsce przed Powstaniem Warszawskim, począwszy od polityki wewnętrznej przed rokiem 1939, przez określenie istoty sporu niemiecko-polskiego, aż po dywagacje na temat sytuacji Polski po zakończeniu wojny.

Istotną częścią opracowania jest wielostronna analiza Powstania oraz sytuacji po Powstaniu. W każdej z części raport rozważa tzw. walkę o naród polski zawsze z perspektyw czterech oddziaływań: Niemców, "Anglo-Amerykanów", Sowietów i polskiego przywództwa.

Tajny dokument wymienia szereg informacji i ocen na interesujące tematy: organizacji AK i cywilnej konspiracji, polskiej siatki wywiadowczej, działalności propagandy sowieckiej, walki Sowietów z Rządem Londyńskim, londyńskiego kryzysu gabinetowego, dyplomatycznej zdrady zachodnich sojuszników Polski, likwidacji AK przez Sowietów, czy kulisów prosowieckiego Rządu Lubelskiego.

Poruszające raporty autorstwa Witolda Pileckiego,opisują całość podjętych przez niego zmagań związanych z obozem w Oświęcimiu:- od momentu ochotniczego wejścia do obozu Auschwitz-Birkenau,- poprzez budowę siatki konspiracyjnej zdolnej do opanowania i własnoręcznego odbicia obozu z rąk Niemców,- aż po ucieczkę i działania podejmowane na wolności. Oferowana publikacja stanowi jedno z najwierniejszych wydanych w języku polskim odwzorowań tekstu oryginalnego - drobiazgowa korekta skupiona nie na poprawności językowej, a na wierności maszynopisowi pozwala lepiej oddać osobiste odczucia i stosunek autora do przedstawianych wydarzeń.

Raport rtm. Witolda Pileckiego to jeden z najważniejszych dokumentów II wojny światowej pisany krwią jednego z największych bohaterów tego konfliktu. Autor dyscyplinuje swoje emocje aby odmalować przerażający obraz straszliwego okrucieństwa niemieckich narodowych socjalistów i ich akcji eksterminacyjnej wobec żydów i chrześcijan, a w tym i polskich patriotów. Pilecki jako pierwszy opisał w taki sposób piekło Auschwitz. Wymowa Raportu jest ponadczasowa, a wymiar uniwersalny. Każdy myślący, czujący i wierzący człowiek powinien się z nim zapoznać.
[Marek Jan Chodakiewicz]