Tytułowy czas przeszły to czas II wojny światowej. Szczypiorski opisuje tu typowe scenki z życia Polaków pod okupacją: akcje antyniemieckie, więzienie, przesłuchania połączone z katowaniem więźniów, prześladowanie Żydów...

Najważniejsze jednak w tej powieści są wydarzenia, które rozgrywają się kilkanaście lat po wojnie.... Niemcy obwiniają hitlerowców o klęskę III Rzeszy, ci tłumaczą się tym, że tylko wykonywali rozkazy i że każdy na ich miejscu zrobiłby tak samo. Po latach obok siebie stają ofiary i ich kaci... Sytuacja trudna i niezręczna...

Jak zachowa się przywódca polskiego ruchu oporu, niesłusznie oskarżany przez swych towarzyszy broni o zdradę? Co zrobi jeden z ważniejszych dowódców hitlerowskich, gdy dowie się, że naród niemiecki wytacza mu proces z powodu zbrodni, których dokonał w czasie wojny? Jak zachowa się Żyd, który po latach stanie twarzą w twarz z człowiekiem odpowiedzialnym za śmierć całej swej rodziny? Czy można pogodzić się z przeszłością i żyć normalnie, pomimo ogromnych przeszkód? Część odpowiedzi, ale tylko część, można odnaleźć w powieści Szczypiorskiego...

W 1954 r., rok po śmierci Stalina, Stanisław Lem postanowił przybliżyć ludziom perspektywy, jakie otwierała przed społeczeństwem cybernetyka. Było to ważne z dwóch powodów. Po pierwsze, była nauką, która dopiero niedawno powstała. Można było jej użyć do analizy społeczeństwa i jego instytucji i spojrzeć na ówczesny świat z jej perspektywy. Po drugie, w czasie stalinizmu i terroru Sowietów nie miała możliwości rozwoju, była niejako zablokowana przez strażników prawomyślności. Teraz wreszcie miała szanse rozwoju.

Lem zaczerpnął formę książki z dialogów George’a Berkeleya, stamtąd też wypożyczył dwóch dyskutantów - nieco naiwnego Hylasa i mądrego Filonousa, mentalnego przewodnika tego pierwszego.

Tematy, które podejmują, są wyjątkowo różnorodne. Mówią o przemianach w sferze nauki czy filozofii nauki, o ewolucji świata polityki i świata w ogóle. Znajdziemy tu rozważania dotyczące tożsamości człowieka i perspektyw dotyczących tworzenia sztucznej inteligencji. Bohaterowie zastanawiają się nad tym, na ile da się sztucznie naśladować ludzkie myślenie, aby nie utracić ludzkiej jednostkowości, świadomości i spontaniczności. Wraz z nowinkami technologicznymi pojawił się przecież pomysł, aby powielić ludzką istotę.

Powieści Manna wyczekiwano z niecierpliwością, czego najlepszym dowodem był wysyp recenzji i komentarzy po jej wydaniu w 1947 roku. Spodziewano się, że książka udzieli odpowiedzi na pytanie, dlaczego naród "poetów i myślicieli" stał się na dwanaście lat ojczyzną "sędziów i katów" (słowa Karla Krausa). Nie powinno zatem dziwić, że interpretacja "Doktora Faustusa" jako powieści-paraboli zdominowała jej recepcję, a stawianie znaku równości między kuszeniem Adriana Leverkühna a uwiedzeniem narodu niemieckiego przez nazizm stało się czytelniczym nawykiem.
Huber Orłowski we "Wstępie" do niniejszej edycji zwraca uwagę na nurt kontestujący tę tradycję. Przywołuje m.in. opinię Stanisława Lema: "Diabeł faszyzmu to wielki i straszny skutek przyczyn małych i trywialnych, to reakcja lawinowa, zapoczątkowana rozkładem społecznym. Tak więc «Doktor Faustus» milczy o Niemcach z czasów połowy naszego stulecia. Opowiada podniosłą historię pewnego artysty, który miał szczęście wyjątkowe przeżyć tragedię, a zatem rzecz pełną najgłębszej wymowy cierpienia uzasadnionego, winy i kary zasłużonej".
Komukolwiek przyznamy rację, "Doktor Faustus" pozostanie arcydziełem sztuki powieściowej XX wieku.

"Samotny myśliciel i badacz, teolog i psycholog w swej pustelni, który w pożądaniu rozkoszy światowych i władzy nad światem zapisuje własną duszę diabłu - czyż nie nastał teraz właściwy moment, aby w tym obrazie ujrzeć Niemcy, dziś, gdy Niemcy dosłownie diabli wzięli. Wielkim błędem sagi i dramatu jest to, że nie wiążą Fausta z muzyką. Musiał być muzykalny, musiał być muzykiem. Muzyka jest obszarem demonicznym".
Thomas Mann, "Niemcy i naród niemiecki"

"«Doktor Faustus» już w chwili powstania [...] stał się jednym z ważniejszych punktów w powojennej dyskusji na temat niemieckiej tożsamości. Dyskusja ta trwa do dzisiaj, do dzisiaj też książka Tomasza Manna odgrywa w niej istotną rolę. Ale obok tej dyskusji toczy się inna: to dyskusja na temat autonomii sztuki, suwerenności literatury. I tu również powieść Manna odgrywa rolę znaczącą: ta książka bardziej niż wszystkie inne jego dokonania skupia uwagę na etycznym wymiarze dzieła literackiego".
Leszek Szaruga

Książka zawiera dramaty: "Dom lalki (Nora)", "Upiory", "Wróg ludu", "Dzika kaczka", "Hedda Gabler".

Sztuki sceniczne i radiowe Zbigniewa Herberta po raz pierwszy wydane w edycji krytycznej, na podstawie lektury rękopisów poety, uzupełnione, oczyszczone z błędów, które wkradły się do poprzednich publikacji.

Konteksty interpretacyjne i tło historyczne naświetlają niekonwencjonalnie opracowane przypisy, w których wielkiemu pisarzowi towarzyszy dociekliwy badacz i odkrywca tajemnic jego dramaturgicznego warsztatu, Jacek Kopciński.

Błyskotliwy esej jego autorstwa poprzedza edycję pięciu sztuk poety, wzbogaconą o niepublikowany dotąd dramat radiowy Maja.

Gabriel García Márquez to pisarz zasłuchany w innych i chciwy opowieści zasłyszanych.

Bohaterów poszczególnych opowieści "Dwunastu opowiadań tułaczych" autor poznał w różnych okresach swoich "tułaczek" po Europie, a niektóre z niezwykłych przypadków przydarzyły mu się osobiście. Opuszczając po raz pierwszy w swoich dziełach magiczny świat Karaibów, García Márquez odkrywa poprzez swoich bohaterów już to cudownie nierealną, już to absurdalną lub straszną i egzotyczną, choć jak najbardziej prawdziwą Europę.